طرح‌مایه در معماری: یک ضرورت در فرایند طراحی و چالش‌های آموزش آن در دانشکده‌های معماری

واقعیت های روز افزونی که در سایر زمینه‌های مرتبط با معماری، معماران را به خود مشغول کرده است، باعث شده تا توجه طراح از تفکر نظری که در ابتدای مراحل طراحی مدنظر بود، منحرف شود. برخی ملاحظات جدید مثل نقش ساختمان در نگرش و جهت‌یابی انسان در محیط شهری، تأثیرات زیست‌محیطی، ارتباطات رفتاری بین انسان و ساختمان، توجه به جامعه‌شناسی و روانشناسی در خلق فرم ساختمان و... در کنار ملاحظات سنتی چون کیفیت مثبت یا منفی فضای خلق شده قانون شهرداری‌ها و... در محیط‌های واقعی، طراح را با موقعیت دشواری روبه رو کرده است. او باید با پالایش اطلاعات، آنها را در قالب طرح‌مایه ساده‌تر کند، در غیر این‌صورت حجم زیاد خواسته‌های طراحی، در نهایت منجر به توقف ذهن در فرایند خلق و پرورش طرح‌مایه می‌شود. طراح بتواند اولویت‌های واقعی‌تر و مهم‌تر را تشخیص داده و آنها را ملاک انتخاب و تقویت طرح‌مایه‌هایش کند. در واقع اتفاقی که در مرحله تولد طرح‌مایه می‌افتد باید این باشد که طراح به نوعی گزینش و تعیین اولویت دست زند و یک یا چند عامل را در طرح خود حاکمیت ببخشد. سپس در مرحله توسعه و تکمیل طرح، با مطالعه و دقت نظر علمی و دیدی نقادانه، در جهتی حرکت کند که درنهایت از هیچیک از عوامل بازیگر در طرح غفلت نشود. پژوهش پیش رو با جمع‌آوری مفهوم طرح‌مایه در منابع مختلف و تعابیری که طراحان و پژوهشگران مختلف از آن داشته‌اند سعی کرده گستره معنای این مفهوم را به‌صورت خلاصه بیان کند و انواع آن را شرح دهد. این پژوهش سپس با روش توصیفی– تحلیلی اطلاعات گردآوری شده را تجزیه و تحلیل کرده و با جمع‌بندی و دسته‌بندی مطالعات پیشین، به نتایجی برای کاربرد طرح‌مایه در روند آموزش طراحی معماری دست یافته است.